فروشگاه صنایع دستی تک آرینا

درباره اینکه مخترع خاتم کاری چه کسی بوده همیشه بحث بوده و روایات متفاوتی نقل شده است.  دایره المعارف فارسی اینگونه درباره این هنر می گوید: زمان آغاز این هنر معلوم نیست و آنچه از آن گفته می شود با افسانه پیوند دارد. برخی از استادکاران مهر زنی هنوز فکر می کنند که هنر خاتم سازی از معجزات حضرت ابراهیم است

صنعتگران مصری این روش را مانند بسیاری دیگر از هنرها و صنایع دستی قبطی اقتباس کرده اند، چندین قطعه و لوح در عین السیره نزدیک قاهره در اوایل دوره اسلامی که روی آنها موزاییک هایی از چوب و استخوان می ساختند. از موزه‌های صنایع دستی اسلامی، موزه قاهره یا برلین است که یکی از بهترین نمونه‌های این صنعت را در موزه متروپولیتن دارد.

برای خرید کیف گلدوزی شده و  کیف سوزن دوزی بلوچی روی لینک کلیک کنید.

این هنر در دوره صفویه به اوج شکوفایی و تکامل خود رسید و در این دوره هنرمندانی از شیراز و سایر نقاط ایران به اصفهان پایتخت آن زمان دعوت شدند و در حین کار در زمینه منبت کار کردند. ، خاتم کاری، کاشی کاری و گره چینی، هنرمندان ساخت بناهای دولتی و بارگاه ها و اماکن متبرکه تشویق و ترغیب شد. بعدها در عصر قاجار به دلیل کم توجهی به هنر، این هنر نیز مانند سایر هنرها اعتبار و اهمیت خود را از دست داد و استادان و هنرمندان این منطقه در بدترین و سخت ترین شرایط در این دوران زندگی کردند.

در سال 1307 در اوایل دوران پهلوی، مدرسه صنایع دستی مستظرفه به همت استاد محمد غفاری (کمال الملک) تأسیس شد و این هنرستان به صنایع دستی کشور رونق و رونق بخشید و پس از آن، منبت کاری را به وجود آورد. کارگاه ها و چندین کارگاه در کارگاه های دیگر، وزارت فرهنگ و هنر سابق تأسیس شد.

آشنایی با هنر خاتم سازی

هنر خاتم سازی یکی از مهمترین صنایع دستی ایران است. ارزش هنری این صنعت بسیار است. تاریخچه خاتم در ایران به دوران باستان باز می گردد. به طور کلی، ابتدا باید به این موضوع نگاه کرد که خاتم چیست و خاتم کار به چه کسی گفته می شود..

خاتم چیست

خاتم ترکیبی از چند ضلعی های منظم با تعداد اضلاع مختلف است که با استفاده از مواد اولیه مختلف در رنگ های مختلف ساخته شده است. پنج، شش، هفت، هشت یا ده وجهی است.

خاتم یک هنر دستی استادانه و پربار است که تولید و ساخت آن به دقت و حوصله زیادی نیاز دارد.

لغت نامه دهخدا خاتم ساز را این گونه تعریف می کند: «کسی که تکه های چوب را با حکاکی و کنده کاری نگه می دارد». مهر و موم کردن به عمل خاتم ساز گفته می شود."

دایره المعارف فارسی درباره خاتمکاری و خاتم‌سازی می‌گوید: «هنر تزیین سطح اجسام مانند موزاییک، با مثلث‌های کوچک». طرح های متنوع خاتم ها همیشه به صورت اشکال هندسی منظم بوده است. این اشکال هندسی مثلث های کوچک طرح دار هستند که در کنار هم قرار گرفته اند مثلث ها از انواع مختلفی از چوب، فلز و استخوان ساخته می شوند هر چه مثلث ریزتر و ریزتر باشد، منبت بهتر است. طرح نهایی از حداقل سه مثلث برای تشکیل کوچک‌ترین واحد هندسی و حداکثر چهارصد مثلث برای بزرگ‌ترین استفاده می‌کند."

ماده اولیه در ساخت خاتم

·       دستگاه مخصوص بریدن انواه چوب ( گردو - نارنج و ... )

·       انواع استخوان (استخوان و عاج فیل - استخوان شتر - استخوان اسب)

·       محصولات فلزی (برنج-آلومینیوم و گاهی اوقات نقره)

·       صدف - نخ پرک - سرپشم- لاک

 

ابزار و تجهیزات کار در خاتم سازی

ابزارهای رایج عبارتند از چکش - اره- اره فلکه - دریل و مته- ماشین‌ دینام و ...

ابزارهای اصلی شامل سوهان، انواع اره، پرس، مقار، خط کش قفل، چسب های مخصوص چوب و پرس

مراحل ساخت خاتم

ابتدا انواع چوب و استخوان را به رنگ های مختلف تهیه می کنند و با ابزار مخصوص خود به طول 30 سانتی متر و قطر 1-2.5 میلی متر برش می زنند و از آن مثلث هایی می سازند. تشکیل می شود که سپس از سوهان کاری تمام اضلاع آنها به حالت دلخواه و مطابق با طرح ساخته می شود و برای تکمیل طرح به رشته های سیمی به شکل مثلث نیاز است.

 سپس برای ساخت خاتم، ابتدا طرح شکلی که استاد کار کشیده و این مثلث های چوبی، استخوانی و فلزی را با دستان ماهر و زبردست کنار هم می چیند، در نهایت به وسیله  نخ  آنها را به محکم تر می کنند.  پس از چند ساعت نخ ها باز شده و کناره های طرح سوهان می خورند . مرحله بعدی که به «گل پیچی» معروف است به وسیله مفتول های گردی که به شکل شش ضلعی منظم تهیه شده اند تشکیل می شود و «توگلو» نامیده می شود، شش سیم یک نخ دور هر طرف کاشته شده و محکم می شود. با یک نخ حاصل یک طرح ستاره ای است، این طرح ها آنقدر تکرار می شوند که بر اساس طرح مورد نیاز است و سپس با یک لایه بسیار نازک چوب با چند مرحله برش و چسباندن فشار داده شده و احاطه می شود، ابتدا یک مهر و موم طراحی می شود. مراحل از آغاز تا به امروز شامل بیش از 400 مرحله کاری است.

با توجه به طرح، رنگ، اندازه و ابعاد فضای مورد استفاده، خاتم با چسب مخصوص روی سطح کار چسبانده می شود و طرح های مختلفی متناسب با تمام سطح طرح ایجاد می شود و با خاتم تزئین می شود که پس از تعمیر، سوهان کاری، سنباده کاری و گچ کاری و در نهایت سنگ زنی و صاف کردن سطح آب بند، کار باید برای روانکاری و پرداخت با مواد مخصوصی مانند سیلر،  کیلرو و پولیستر آماده می شوند.

مرغوب بودن یک خاتم کاری خوب به نقش های ریز و منظم بودن آن طرح بستگی دارد که همه به مهارت استادکار برمی گردد.

کیفیت یک خاتم خوب به جزئیات و منظم بودن طرح بستگی دارد که همه اینها را می توان در مهارت استاد کار در تهیه مواد اولیه و نحوه استفاده از آنها و حوصله و دقت خلاصه کرد.

ویژگی های یک خاتم مرغوب

·       صافی سطح کار و پر بودن تمام نقاط آن.

·       یکنواختی رنگ ها و مواد به کار رفته در ساخت

·       عدم تغییر در رنگ یا اندازه

·       عدم نمایش ترمیم و بتونه کاری

·       یکسان بودن همه گلها و نقوش روی سطوح کار، زوایا و کناره ها

·       دقیق و مهندسی بودن  ساختار طرح، که همه ابعاد یکسان، مشابه و هم اندازه باشند این است که هنرمند منبت باید یک نجار چیره دست نیز باشد.

·       محصول باید به خوبی رنگ آمیزی و پوشانده شود و بدون آسیب و نقص باشد.

·       هرچه الگوها و مثلث ها کوچکتر باشند، کیفیت و ارزش کار بالاتر است.

·       مهمترین مراکز منبت در ایران اصفهان، شیراز و تهران هستند

لازم به ذکر است که تمامی محصولات خاتم کاری باید به دور از گرما، رطوبت و نور مستقیم خورشید نگهداری شوند و با یک پارچه مرطوب تمیز شوند و از استفاده از هرگونه پولیش روی سطح آن خودداری شود.